19 Ocak 2018 tarihinde Çevre Mühendisleri Odası (ÇMO) tarafından “Ülkemizin kanayan Yarası; Tehlikeli Atıklar” başlıklı basın bülteninde ülkemizde her yıl 7,2 milyon ton tehlikeli atık oluştuğu, 2009-2016 yılları arasında 50,5 milyon ton tehlikeli atık oluştuğu ve Karabük ilinde bulunan Marzinc Marmara Geri Kazanım Tic. Ve San. A.Ş. firmasının sahasında uzun süredir depolanan cürufların TÜBİTAK’da yapılan analizi sonucu tehlikeli olmasına rağmen Çevre ve Şehircilik Bakanlığı tarafından bir yazı ile tehlikesiz hale getirildiği, bu atıkların çimento fabrikalarında hammadde olarak kullanılamayacağı ve düzenli depolama sahalarında depolanamayacağı belirtilmiştir.
Öncelikle basın bülteninde; net bir kaynak belirtilmeksizin “ülkemizde yapılan akademik çalışmalar” gibi genel bir ifade kullanılarak tehlikeli atık miktarı olarak yıllık 7,2 milyon ton verilmiştir. Oysa Avrupa Çevre Ajansı başta olmak üzere tüm ulusal ve uluslar arası kuruluşlar tehlikeli atık verisini en güvenilir kaynak olarak Bakanlığımızın Atık Beyan Sisteminden temin etmektedir. Bakanlığımızca her yıl 60.000 üzerinde firmadan bu veri toplanmakta kaynaklarına göre derlenmekte ve “Resmi İstatistik” olarak yayımlanmakta olup bu verilerde yıllık olarak oluşan tehlikeli atık miktarı yaklaşık 1,4 milyon ton olup, bu atıkların hangi tesisten, hangi ilde kaynaklandığı, hangi tesislerde geri kazanım veya bertarafatabi tutulduğu veya ihraç edildiği gibi çok çeşitli veriler tutulmakta ve kamuoyu ile düzenli olarak paylaşılmaktadır.
Tehlikeli bir atığa tehlikesiz atık yönünde işlem yapılmamıştır.
Diğer yandan Karabük’te bulunan Marzinc Marmara Geri Kazanım Tic. Ve San. A.Ş. firmasının sahasında uzun süredir depolanan cürufların tehlikeli olmasına rağmen Çevre ve Şehircilik Bakanlığı tarafından bir yazı ile tehlikesiz hale getirildiği, bu atıkların çimento fabrikalarında hammadde olarak kullanılamayacağı ve düzenli depolama sahalarında depolanamayacağı belirtilmiştir.
Öncelikle çevre kirliliğinin önlenmesi amacıyla gerekli çalışmaları yapan Çevre ve Şehircilik Bakanlığınca gerekli denetimler yapılmış ve yapılmaya da devam edilmektedir. Bu noktada 12.10.2017 tarihinde denetim yapılmış ve Marzinc Marmara Geri Kazanım Tic. Ve San. A.Ş. atıklarının depolandığı alandan numune alınmış ve TÜBİTAK Marmara Araştırma Merkezi`nde analizi gerçekleştirilmiştir. Analiz sonucu atık tehlikeli olarak belirlenmiş ve Bakanlığımızca tehlikeli atıkların uygun depolanmaması nedeniyle 14.11.2017 tarihinde, 2 milyon 100 bin TL idari yaptırım uygulamıştır.
Bakanlık tarafından tehlikeli bir atığa tehlikesiz atık olarak işlem yapılması gibi bir iddia gerçeği yansıtmamakta olup, iddia edildiği gibi olsaydı ilgili firmaya 2 milyon 100 TL para cezası değil yaklaşık 180 bin TL gibi daha cüzi bir cezanın uygulanması gerekecekti. Bu nedenle ÇMO bülteninde verilen bilgiler kendi içinde dahi çelişmektedir.
Çevre ve Şehircilik Bakanlığı denetim ekiplerince, Marzinc Marmara Geri Kazanım Tic. Ve San. A.Ş.’nde yapılan denetim sırasında söz konusu tesisin sahasında uzun süredir bekleyen atıktan alınan numune TÜBİTAK-MAM tarafından analiz edilmiş ve kurşun değerinden dolayı tehlikeli atık olduğu sonucuna varılmıştır. İlgili il müdürlüğümüz söz konusu atıklar ile ilgili olarak atık kodu hakkında Bakanlığımıza görüş talebinde bulunmuş ve yukarıda açıklanan nedenlerle AB ve Bakanlığımız mevzuatı gereğince bu atıklar için 10 05 01 atık koduyla tanımlanması ve listede başka uygun bir atık kodu olmaması nedeniyle bahse konu atık kodunun kullanılması gerektiği ancak, analiz sonucu dikkate alınarak söz konusu atığın tehlikeli atık olarak yönetilmesi gerektiği, atığın tehlikeli atık niteliğinde olması nedeniyle lisanslı tehlikeli atık taşıma araçlarıyla taşınması ve bertarafının da tehlikeli atık olarak yapılması gerektiği ilgili il müdürlüğüne bildirilmiştir.
Bu noktada Bakanlığımızca kesinlikle tehlikeli nitelikte olan bir atığın bir yazı ile tehlikesiz hale getirilmesi iddiası gerçeği yansıtmamaktadır.
Bakanlık tarafından yanlış atık kodu belirlendiği iddiası mevzuat ve teknik bilgiden yoksundur.
Marzinc Marmara Geri Kazanım Tic. Ve San. A.Ş. firmasından kaynaklanan cürufların TÜBİTAK da yapılan analizi sonucu tehlikeli olmasına rağmen Bakanlık tarafından bir yazı ile tehlikesiz hale getirildiği, yanlış atık kodunun kullanıldığı, geri kazanım sektörü atık kodunun kullanılması gerektiği gibi gerçekle alakası olmayan bir açıklama yapılmış yine kaynak belirtmeksizin genel ifadelerle “ulusal mevzuatımıza ve mühendislik bilimine göre yüksek seviyede kurşun ihtiva eden bu atıkların bırakın çimento fabrikasında hammadde yapılması, düzenli depolama sahasında depolanması bile mümkün değildir” şeklinde bir ifade kullanılmıştır.
2000/532/EC sayılı Atık Listesinin Oluşturulmasına Dair Komisyon kararı ile belirlenen Avrupa Atık Listesinde çinko ısıl metalürjisinden kaynaklanan cüruflar 10 05 01 atık koduyla tanımlanmakta ve Ülkemizde de aynı şekilde Atık Yönetimi Yönetmeliği’nin Ek-4 Atık listesinde tanımlanmaktadır.. Bu durum çeşitli uluslar arası bilimsel çalışmalarda da değerlendirilmiş ve söz konusu atıklar için 10 05 01 atık kodunun kullanılacağı belirtilmiştir. (Örn: Spain Journal of Environmental Management Volume 132, January 2014, Pages 278–286- Ayrıca bu dokümanın “Kaynaklar” bölümünde birçok bilimsel kaynak belirtilmiştir)
Atık Yönetimi Yönetmeliği’ne göre atık sınıflandırma işlemi AB’de olduğu gibi “atığın kaynağı ve bu atığa uygun altı haneli atık kodu belirlenmesi” prensibine dayanmakta olup, bu noktada bir atığın kodu belirlenirken öncelikle Yönetmeliğin Atık Listesinde özel olarak bir sektör belirtilip belirtilmediği bakılarak karar verilmekte olup, listede özel olarak belirtilen bir sektör olmaması halinde en uygun sektör kodları seçilmektedir.
Bu noktada söz konusu çinko oksit üretimi yapan tesisten kaynaklanan atıklar için Atık Listesinde çinko ısıl metalürjisinden kaynaklanan atık kodu kullanılmıştır, yukarıda belirtilen ve AB’de de yayımlanmış kaynağa göre de bu atık kodunun kullanılması gerekmektedir. Bu nedenle ÇMO’nun basın bülteninde belirtildiği gibi söz konusu atığın 19 Atık Yönetim Tesislerinden Kaynaklanan Atıklar başlığı altında herhangi bir tehlikeli atık kodu ile kodlanması mümkün değildir.
Tehlikeli atığın çimento fabrikalarında alternatif hammadde olarak kullanılamayacağı, hatta depolanmayacağı beyanı uluslararası bilimsel gerçeklerden yoksundur.
Basın bülteninde geçen tehlikeli bir atığın çimento fabrikalarında alternatif hammadde olarak kullanılamayacağı ve düzenli depolama sahalarında depolanamayacağı ifadesi de bilimsel bir kaynağa ya da çalışmaya dayanmamakta olup, yukarıda belirtilen AB kaynaklı bilimsel çalışmada da bu atıkların çeşitli sektörlerde alternatif hammadde olarak kullanılabileceği, maliyetli olmakla birlikte düzenli depolama sahalarında depolanacağı belirtilmektedir.
Bilineceği üzere tehlikeli atıklar akademik raporla uygun görülmesi halinde yüksek sıcaklıklarda çalışan ve sürekli emisyon ölçüm cihazları bulunan çimento fabrikalarında alternatif hammadde olarak kullanılabilmektedir. Çimento fabrikalarının prosesi tehlikeli /tehlikesiz nitelikte olan birçok atığın kullanımına uygun bir prosestir. Bu uygulama sadece ülkemizde değil AB, ABD ve Japonya dahil birçok ülkede uygulanmaktadır. Bu kapsamda bahse konu tesisten kaynaklanan 2.710 ton atık Ocak 2018 tarihi itibariyle alternatif hammadde olarak kullanılmıştır.
Diğer yandan, Bakanlığımızca konuya ilişkin verilen görüşte ÇMO’nun Bülteninde belirtilenin aksine doğrudan depolanmasına yönelik bir görüş verilmemiş, uygun tekniklerle bertaraf edilmesi gerektiği bildirilmiştir.
“Ankara ve İstanbul`a Tehlikeli Atık Sevkiyatı Başladı” gibi teknik içerikten yoksun başlıkla dikkat çekilmeye çalışılmıştır.
AB, ABD, Japonya gibi gelişmiş ülkelerde olduğu gibi atık hiyerarşisine uygun olarak ülkemizde de tehlikeli atıklar özel olarak tasarlanmış lisanslı düzenli depolama tesislerinde depolanabilmektedir.
Tüm dünyada olduğu gibi tehlikeli atıkların düzenli olarak depolanması için ülkemizde de Bakanlığımızdan izinli 14 adet 1.sınıf düzenli depolama tesisi bulunmaktadır. Bunlardan 4 tanesi Marzincin curufları olan 10 05 01 atık kodunu almaya yetkilidir. bu tesislerden bazıları da İstanbul ve Ankara’da bulunmaktadır. Atıkların taşınması için araçlara taşıma lisansı verilirken aracın 10 yaş altında, TSE uygunluk belgesine sahip olması şartıyla il müdürlüklerimize taşıma lisansı verilmektedir.
Atıkların düzenli depolanmasının planlanması halinde Atıkların Düzenli Depolanmasına Dair Yönetmelik gereğince analiz yapılmakta ve çevre lisansına sahip uygun depolama tesislerinde depolanabilmektedir. Düzenli depolama sahalarında atıkların depolanması sırasında öncelikle atık üreticisinden gelen analiz ve atığın düzenli depolama sahasına kabulünden önce doğrulama testleri yapılarak işlem yapılmaktadır.
Söz konusu atıklar için Bakanlığımız Çevre Referans Laboratuvarınca düzenli depolama kriterlerine göre yapılan analizde kurşun parametresinden dolayı atığın 1. Sınıf depolama sahaları için belirtilen değerin üzerinde bir değer belirlenmiştir. Düzenli depolama sınıflarında atıkların depolanması için belirlenen sınır değerlerin aşılması halinde atığa çimento, kireç veya çeşitli tekniklerin uygulanması ile solidifikasyon /stabilizasyon gibi ön işlemlerin uygulanması ve uygun depolama sınıfına getirilmesi gerekmektedir. Analizlerde ilgili parametrelerin sınır değerlerin içinde kalması ve doğrulama testlerinde aksi bir sonuç çıkmaması atıklar halinde uygun depolama sahalarında depolanmaktadır.
Söz konusu atıkların düzenli depolanmak üzere gönderildiği Çevre Lisanslı İSTAÇ A.Ş. de yapılan analizlerde gelen atıkların bir kısmının 1. Sınıf değerleri aştığı tespit edilmiş ve solidifikasyon /satbilizasyon tesisinde işleme alınmıştır. Doğrulama testleri sonucu uygun çıkan atıklar 1. Sınıf depolama sahasında mevzuata uygun olarak düzenli depolanmıştır.
Ayrıca Ankara’da bulunan özel bir firmaya ait düzenli depolama sahasına gelen atıklar da analiz sonuçları ve doğrulama testleri yapılarak düzenli depolama sahasında depolanmıştır.
Mevzuata aykırılıklar halinde Bakanlığımızca gerekli cezai işlemler uygulanacaktır.
Bakanlığımızca söz konusu firmadan kaynaklanan atıkların doğru yönetiminin gerçekleştirilmediğinin tespiti halinde Çevre Kanunu’nda belirlenen cezalar yukarıda da belirtildiği üzere uygulanacaktır. Bakanlığımızca çevre kirliliği oluşmasına müsaade edilmeyeceği ve bu anlamda gerekli tedbirlerin alınacağı ve gerekli yaptırımların uygulanacağının kamuoyu tarafından bilinmesi önem arz etmektedir.
ÇMO basın bülteni bu anlamda değerlendirildiğinde, atık hiyerarşisi ve yönetimi tamamen göz ardı edilerek adeta çözümsüzlük öneren ve atık yönetimi, AB mevzuatı ve bilimsel kaynaklardan uzak sadece gündem oluşturmaya yönelik bir girişim olarak değerlendirilmektedir.
Kamuoyuna saygıyla duyurulur.