Doğal kaynakların, çevre ve insan sağlığının korunabilmesi ve kirlenmenin önlenmesi için atıksu altyapı ve evsel katı atık yönetimlerinin kaliteli altyapı hizmeti verebilmeleri gerekmektedir. Bu hizmetlerin yapılabilmesi için hizmetin sürdürebilirliğini devam ettirecek bedellerin hizmeti alanlardan karşılanması gerekmektedir.
Çevre ile ilgili politikaların uygulanmasında ekonomik araçların rolünün çevre politikalarını destekleyecek şekilde kullanılması gerekmektedir. Çevre Kanunu’nun getirdikleri hükümler bu eksiklikleri giderecek mahiyettedir. Atıksu altyapı ve evsel katı atık sistemlerini kullanan ve/veya kullanacaklar, yatırım, işletme, bakım, onarım, ıslah ve temizleme harcamalarının tamamına katılmak zorundadırlar. Özellikle Çevre Kanununda belediyelerin su, atıksu ve katı atıkla ilgili hizmetlerinin karşılığını almasının sağlanması, bu hizmetlerden tahsil ettikleri gelirleri yine sadece bu alanlarda kullanmalarının sağlanması, teşvik ve cezai yaptırımın güçlendirilmesi hususları yer almıştır.
Yönetmelik, 9/8/1983 tarihli ve 2872 sayılı Çevre Kanununun 11 inci maddesi “Atıksu altyapı sistemlerini kullanan ve/veya kullanacaklar, bağlantı sistemlerinin olup olmadığına bakılmaksızın, arıtma sistemlerinden sorumlu yönetimlerin yapacağı her türlü yatırım, işletme, bakım, onarım, ıslah ve temizleme harcamalarının tamamına kirlilik yükü ve atıksu miktarı oranında katılmak zorundadırlar. Bu hizmetlerden yararlananlardan, belediye meclisince ve bu maddede sorumluluk verilen diğer idarelerce belirlenecek tarifeye göre atıksu toplama, arıtma ve bertaraf ücreti alınır. Bu fıkra uyarınca tahsil edilen ücretler, atıksu ile ilgili hizmetler dışında kullanılamaz” ve “Büyükşehir belediyeleri ve belediyeler evsel katı atık bertaraf tesislerini kurmak, kurdurmak, işletmek veya işlettirmekle yükümlüdürler. Bu hizmetten yararlanan ve/veya yararlanacaklar, sorumlu yönetimlerin yapacağı yatırım, işletme, bakım, onarım ve ıslah harcamalarına katılmakla yükümlüdür. Bu hizmetten yararlananlardan, belediye meclisince belirlenecek tarifeye göre katı atık toplama, taşıma ve bertaraf ücreti alınır. Bu fıkra uyarınca tahsil edilen ücretler, katı atıkla ilgili hizmetler dışında kullanılamaz.” hükümlerine dayanılarak hazırlanmıştır.
Yönetmelik; ülkemiz yerel şartları, büyükşehir belediyeleri, gelişmiş ülkelerdeki uygulamalar göz önünde bulundurularak, yoğun bir çalışma süreci sonucunda Maliye Bakanlığı, İçişleri Bakanlığı, Sayıştay koordinasyonunda, İl, ilçe ve belde belediyelerinin katkıları ile hazırlanmıştır.
Yönetmelikte;
“Ücret, 2464 sayılı Kanunun Mükerrer 44 üncü maddesi hükmü gereği alınan çevre temizlik vergisi, aynı Kanunun 87 nci maddesi uyarınca alınacak kanalizasyon harcamalarına katılma payı 2560 sayılı Kanunun 13 üncü maddesi uyarınca alınan kullanılmış suları uzaklaştırma bedelleri toplam sistem maliyetinden çıkartılarak belirlenir.” olarak tanımlanmaktadır.
Atıksu ve evsel katı atık hizmetlerine ait ücretlendirme yapılan hizmetin karşılığı olarak müstakilen, düzenli aralıklarla su faturaları üzerinden yapılır.
Yönetmelik,
Kentsel veya endüstriyel atıksuların toplanması, arıtılması, deşarjı veya geri kazanımı ve ıslahına ilişkin yatırımlara, atıksu sistemlerinin işletmesi, bakım ve onarımına, arıtma çamuru bertarafına veya geri kazanılmasına,
Evsel katı atıklar için toplama, taşıma, aktarma, geri kazanım (kompost, yakma) ve bertaraf tesisleri kurulması, işletilmesi, kapatılması ve kapatma sonrası izlenmesi ve bakımına,
ait tam maliyet esaslı tarifelerin belirlenmesinde uyulacak usul ve esasları kapsar.
Atıksu altyapı yönetimlerinin toplam sistem maliyetinin hesaplanmasında esas alacağı temel bileşenler; toplama, nakil, pompalama, arıtma, deşarj, çamur bertarafı, geri kazanım ve satıştan oluşurken, evsel katı atık idarelerinin toplam sistem maliyetinin hesaplanmasında esas alacağı temel bileşenler ise toplama, taşıma, aktarma, geri kazanım (kompost, yakma gibi), bertaraf (Düzenli depo sahasının kurulması, işletilmesi, kapatılması, kapatma sonrası bakım ve gözetim) ve satıştan oluşmaktadır.
Ücretlendirme yapılırken tam maliyet ve kirleten öder esasları kullanılır. Bu esasların uygulanmasına yönelik detayları içeren ve tam maliyet esaslı tarifelerinin belirlenmesinde faydalanılabilecek usul ve esaslar Atıksu Tarifelerinin ve Evsel Katı Atık Tarifelerinin Belirlenmesine yönelik kılavuzlar olarak www.csb.gov.tr/gm/cygm adresinden temin edilebilmektedir. Belediyeler sözkonusu kılavuzları kullanarak verilen hizmetin karşılığı olan atıksu ve evsel katı atık bertaraf bedellerini Çevre Kanunu ve ilgili mer’i mevzuat çerçevesinde belirlemektedirler.
Sürdürülebilir atıksu ve evsel katı atık hizmetlerinin yönetilmesi amacıyla tarifelerin belirlenmesinde; toplam sistem maliyetlerinin tarifelere yansıtılması, tarifelerin kirleten öder ilkesine göre belirlenmesi, atıksu ve evsel katı atık hizmetlerinden tahsil edilen ücretlerin de ilgili hizmetler dışında kullanılmaması esastır. Belediyeler tarafından bu husus suistimal edilmemeli, verilen hizmete karşılık alınan bu ücret kar amaçlı olarak alınan bir ücret olmayıp, tamamıyla verilen hizmetin karşılığında alınan bedeldir.
2872 sayılı Çevre Kanununun 11 inci maddesinde belirlenen idarelerce ve belediye meclisince atıksu ve evsel katı atık tarife ücretleri kararı alınmadan önce halkın önerilen tarifeler ve esasları hakkında bilgilendirilmesi, görüş ve önerilerinin alınması maksadıyla ücretlerin hangi esaslar çerçevesinde belirlendiğini, hangi ana maliyet kalemlerinin dikkate alındığını, geçmiş yıllardaki maliyetleri, planlanan yatırım programını ve önerilen tarifeleri içerecek bir rapor hazırlanır. Belediyeler ve Mahalli İdare Birliklerince hazırlanan raporlar meclis kararlarının duyurulması yöntemi ile halka duyurulur. Belediyeler ve Mahalli İdare Birlikleri ücret ve tarifelere ilişkin aldıkları meclis kararlarını diğer meclis kararları gibi duyururlar. Diğer atıksu altyapı yönetimleri ve evsel katı atık idareleri tarafından halkın atıksu ve evsel katı atık ücret ve tarifeler için görüş ve önerilerini değerlendirildikten sonra yerel gazeteler ve diğer haber alma kaynakları kullanılarak halka duyurulur.
Belediyeler vermiş oldukları hizmetin (atıksu ve evsel katı atık hizmetleri) karşılığı olan ücreti belirleyerek tahsil etmekle yükümlüdürler. Atıksu ve evsel katı atık hizmetleri karşılığında tahsil edilen bu ücret vergi olmayıp; verilen bu hizmet, elektrik ve içme suyu hizmetleri gibi karşılığında bedel ödenmesini gerektirmektedir. Aksi takdirde çevre altyapı tesislerinin kurulması gecikecek, kurulsa dahi bu tesislerin işletilmesi sürdürülebilir olmayacağından, sonuçta çevre tahribi ve kirliliğinin çok daha büyük zararlara meydan açacağı aşikardır.